:: Anne Applebaum – Za żelazną kurtyną
Za żelazną kurtyną…, to doskonała praca historyczna traktująca o stalinowskim terrorze w krajach Europy Wschodniej, w latach ’44-’56 minionego wieku.
Anne Applebaum znana jest z monumentalnego dzieła, Gułag – wyjątkowej monografii nt sowieckich obozów pracy poprawczej, książki, którą musi przeczytać każdy, kto interesuje się ogromem zbrodni sowieckich. Applebaum pod względem rzetelności badań historycznych wybija się zdecydowanie w świecie naukowców zajmujących się sowieckim systemem komunistycznym, dlatego też nie da się przejść obojętnie obok jej osiągnięć w tym zakresie. Jej najnowsza książka potwierdza profesjonalizm badań i wnikliwość, z jaką traktuje problematykę stalinizmu w krajach satelickich wobec ZSRS. Nie będę tutaj wnikał w koneksje rodzinne i preferencje polityczne Autorki, bo w świetle jej warsztatu historycznego, są to wątki absolutnie drugorzędne.
Za żelazną kurtyną… jest publikacją szczególną dla wszystkich, których interesują początki komunizmu w krajach Europy Środkowo-Wschodniej. Komunizmu, a jednocześnie stalinizmu, biorąc pod uwagę, kto był wówczas głównym rezydentem na Kremlu. Zawężenie badań do lat 1944-1956 sprawiło, że Autorka z dużą wnikliwością potraktowała podbój krajów naszej części Europy przez Stalina. Jednak już na samym początku książki dowiadujemy się, że Anne Applebaum ze szczególną uwagą będzie opisywać ustroje stalinowskie w trzech krajach: w NRD, w Polsce i na Węgrzech. Jakkolwiek w książce spotkamy szereg odniesień do komunistycznych reżimów Czechosłowacji, Albanii, Rumunii, czy Bułgarii (siłą rzeczy nie da się owych odniesień uniknąć, skoro obóz krajów komunistycznych w sensie geopolitycznym jak i ekonomicznym stanowił system naczyń połączonych, z centralą w Moskwie).
Anne Applebaum z właściwym sobie rozmachem i szczegółowością opisuje poszczególne aspekty stalinowskiej rzeczywistości w trzech w/w krajach. Bierze pod lupę proces przejmowania władzy przez komunistów, kształtowanie się machiny instytucjonalno-biurokratycznej, działania tajnej policji (bardzo dobrze i dokładnie opisane czystki polityczne i zbrodnie bezpieki oraz ich intensywność we wszystkich demoludach).
W książce Autorka poświęciła naprawdę dużo miejsca na kwestie porównawcze. Mamy więc bardziej ogólną analizę zaostrzającego się konfliktu pomiędzy Stalinem, a zachodnimi aliantami. Na tym tle Applebaum ukazuje proces gwałtownej i krwawej stalinizacji społeczeństw w obrębie sowieckiego obozu. Na uwagę zasługują źródłowe badania dotyczące zarówno industrializacji na modłę radziecką, jak i tragicznych skutków kolektywizacji wsi. Kolejnym nie mniej ważnym aspektem jest kultura i brutalna socjalizacja przeprowadzana pod dyktando poleceń z Kremla. Applebaum opisuje totalną kontrolę wszelkich środków masowego przekazu, stowarzyszeń i grup nieformalnych w społeczeństwach polskim, węgierskim i wschodnio-niemieckim. Sporo miejsca pozostaje na przedstawienie walki z kościołami i związkami wyznaniowymi jak również z szeroko pojętym światem sztuki, który został brutalnie zmuszony do realizacji swoich aspiracji pod butem socrealizmu.
Książka jest systematyczną pracą, przejrzyście podzieloną tematycznie, bogato udokumentowaną materiałem źródłowym. Moim zdaniem, brakuje jednak rozdziałów z podobną wnikliwością opisujących pozostałe kraje „demokracji ludowej”. Zdaję sobie sprawę, że wtedy książka ta byłaby potężną (z pewnością wielotomową) pracą, ale tego chyba właśnie brakuje, nie tylko na polskim rynku poważnej książki historycznej. Wydaje mi się również, że Applebaum – w części krytycznej – w wielu przypadkach ze zbytnią łagodnością potraktowała komunistycznych oprawców i ich działania w Europie Wschodniej.
Pozycja absolutnie obowiązkowa. Nie tylko dla zainteresowanych badaniami nad zbrodniami stalinizmu.
║▌║▌█║ 🄯 by discrust ▌│║▌║▌